W dniu 27 kwietnia 2001 r. została ostatecznie uchwalona i następnie podpisana przez Prezydenta RP nowelizacja ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi.

Większość wprowadzonych zmian obowiązuje po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia, czyli już od 28 czerwca 2001 r. (Dz. U. 60 poz. 610 z 13 czerwca 2001). Nieco dłuższe, bo 3-miesięczne vacatio legis dotyczy nowych przepisów związanych z reklamą i promocją napojów alkoholowych. Od 1 stycznia 2002 roku wchodzą w życie regulacje dotyczące informowania o sponsorowaniu imprez masowych (sportowych, muzycznych) przez producentów i dystrybutorów napojów alkoholowych, zaś nowa definicja napoju bezalkoholowego (zamiast dotychczasowego poniżej 1,5% będzie poniżej 0,5%) zacznie funkcjonować dopiero po upływie 12 miesięcy od dnia ogłoszenia ustawy.

Zgodnie z nową ustawą dozwolona będzie reklama piwa alkoholowego (już bez mrugania okiem) w radiu, telewizji, kinach i teatrach, ale tylko między godzinami 23.00 a 6.00 rano, a także w gazetach i czasopismach, z wyjątkiem ich okładek. Zabroniona będzie reklama wszystkich napojów alkoholowych na billboardach oraz na innych stałych i ruchomych powierzchniach wykorzystywanych do reklamy. Reklama piwa nie będzie mogła być prowadzona poprzez budowanie skojarzeń z atrakcyjnością seksualną, wypoczynkiem, sportem, nauką, pracą czy też zdrowiem. Jedną z najważniejszych zmian w tym zakresie jest także zakaz reklamy i promocji produktów oraz usług, których nazwa, znak towarowy, kształt graficzny lub opakowanie wykorzystują podobieństwo lub są tożsame z oznaczeniem napoju alkoholowego. W praktyce oznacza to, iż stosowane obecnie "chwyty" reklamowe, np. łódka BOLS, WTK Soplica, Fundacja Ballantine's itp., będące kryptoreklamami alkoholu, nie będą już wzbudzały żadnych wątpliwości czy kontrowersji w opinii środowisk prawniczych - w sposób jednoznaczny będą traktowane jako naruszenie prawa. Przypomnijmy także, iż kary za naruszenie zakazu promocji i reklamy alkoholu (zarówno tej prowadzonej wprost, jak i reklamy pośredniej) wynoszą - zgodnie z ustawą - od 10.000 zł do 500.000 zł. W tym kontekście jeszcze jedna zmiana godna jest odnotowania. Samorządy gminne oraz Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych uzyskały ustawowe prawo do występowania przeciwko podmiotom prowadzącym reklamę napojów alkoholowych bezpośrednio do sądów - z pominięciem organów prokuratury - w charakterze oskarżyciela publicznego.

W ustawie ściśle określono warunki, na jakich dopuszczone jest informowanie o sponsorowaniu imprez sportowych, koncertów muzycznych oraz innych imprez masowych przez biznes alkoholowy. Nazwa lub znak towarowy producenta lub dystrybutora napoju, zawierającego do 18% alkoholu, może pojawić się jedynie na zaproszeniu, bilecie, plakacie lub tablicy informacyjnej związanej z daną imprezą. Informowanie o sponsorowaniu w radiu i telewizji ograniczone jest wyłącznie do podania nazwy producenta alkoholu (poniżej 18%), przy czym w telewizji informacja ta nie może być prezentowana przez osobę fizyczną, np. sportowca czy aktora.

Do ustawy po raz pierwszy wprowadzono również tzw. "słowniczek", w którym precyzyjnie zdefiniowano szereg pojęć budzących dotychczas wiele kontrowersji, np. "najbliższa okolica punktu sprzedaży", "reklama i promocja napojów alkoholowych", "sponsorowanie".

Na szczególne podkreślenie zasługuje także zmiana kwalifikacji prawnej czynu, jakim jest sprzedaż alkoholu osobom nieletnim i nietrzeźwym. Dotychczas było to wykroczenie, zgodnie z nowymi zapisami działanie takie staje się przestępstwem. Co więcej, samorządy gminne - podobnie jak w przypadku reklamowania alkoholu - uzyskują ustawowe prawo do bezpośredniego kierowania do sądów wszystkich spraw związanych z naruszeniem wspomnianego zakazu oraz występowania w tych sprawach w charakterze oskarżyciela publicznego. Ustawa przyznaje również specjalne uprawnienia sprzedawcom napojów alkoholowych. Uzyskują oni ustawowe prawo do żądania okazania przez klienta dokumentu potwierdzającego jego pełnoletność. Wspomniane przepisy tworzą zupełnie nową jakość prawną w zakresie ograniczania dostępności alkoholu dla osób nieletnich. To, czy zostaną skutecznie wykorzystane w praktyce, zależy przede wszystkim od dynamiki działania samorządów lokalnych.

Kolejna głęboka zmiana wynikająca z nowelizacji wspomnianej ustawy dotyczy trybu powoływania oraz form działania nowych gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych. Jak wynika z analiz prowadzonych przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, znaczna część dotychczasowych gminnych komisji została utworzona w oparciu o tzw. parytet polityczny. Zważywszy na szczególną rolę oraz funkcje, jakie ma do spełnienia komisja, sytuacja ta wydaje się paradoksalna. Dotychczas organem powołującym gminną komisję rozwiązywania problemów alkoholowych była rada gminy, obecnie - zgodnie z uchwaloną nowelizacją ustawy - zadanie to przejmuje zarząd gminy, który jest jednocześnie odpowiedzialny za realizację zadań gminnego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Istnieje duża szansa, iż w tej sytuacji członkami komisji staną się osoby odpowiednio do tego przygotowane, będące rzeczywistymi ekspertami w różnych dziedzinach rozwiązywania problemów alkoholowych. Jeśli zaś w komisji znajdą się osoby przypadkowe, nieprzygotowane do podejmowania zadań wynikających z ustawy, w gestii zarządu gminy (miasta) będzie ich weryfikacja i ewentualne odwołanie. Można również mieć nadzieję, iż komisje staną się w nowej formule ciałami bardziej elastycznymi niż dotychczas oraz że - w części przypadków - znacznie zredukują swoją liczebność.

Opracowano na podstawie: www.parpa.pl i www.lex.pl

Eleuteria nr 46, kwiecień-czerwiec 2001