Krzysztof Wojcieszek

W każdym programie czy projekcie profilaktycznym akcentuje się określone wartości, w imię których jest on podejmowany *...
Czasami są to wartości deklarowane wprost i czytelne, a czasami są ukryte w strukturze i treściach programu. Wtedy mogą być uwidocznione poprzez rekonstrukcję, wydobycie z tejże struktury. Zazwyczaj wartości te odnoszą się do człowieka - jego natury, zdrowia, godności - czasami wykraczają poza tę podstawową linię, w kierunku wartości uniwersalnych, takich jak prawda, dobro, miłość itp. Rzadko jednak podejmowany jest problem, czy określone stawianie na wartości ma związek ze skutecznością danego projektu lub programu.
W Polsce pionierem badań w tym zakresie była i jest prof. K. Ostrowska, która opublikowała scenariusze edukacji dla wartości przydatne w praktyce szkolnej. Również w wielu programach profilaktycznych akcentuje się centralną rolę wartości (np. program Noe), co według obserwacji przyczynia się do lepszej przyswajalności przesłania programów.
Na świecie sprawa ta uwidacznia się w pewnego rodzaju konkurencji programów skierowanych ku różnym wartościom. Najbardziej spektakularnym przykładem jest spór o kierunek pracy w edukacji na temat zachowań seksualnych. W USA próbuje się dwu alternatywnych dróg - tzw. modelu kompleksowego i modelu wstrzemięźliwości. W tym pierwszym akcentuje się unikanie ryzyka (przypomina on programy typu "harm reduction") przy założeniu, że uczestnicy programu tak czy owak będą prezentować ryzykowne zachowania. W drugim nurcie proponuje się młodzieży konsekwentny model życia bez tych zachowań, wspierając wstrzemięźliwość. Wydaje się, że ten z pozoru bardziej wymagający model cieszy się coraz większym uznaniem samej młodzieży, organizującej się w ruch "klubów wstrzemięźliwości", działających w czasie wolnym i oferujących pewien program spędzania tego czasu w sposób konstruktywny. Oba nurty mają aktualnie w Stanach wsparcie finansowe i organizacyjne władz.
Czy podobne poszukiwania mają miejsce w Polsce? Trzeba tu przedstawić zwłaszcza pewien projekt związany z osobą zmarłego Papieża, czyli ruch Krucjaty Wyzwolenia Człowieka. Krucjata Wyzwolenia Człowieka została powołana do życia jako odpowiedź na apel papieski sformułowany w roku 1978, tuż po wyborze. Była kontynuacją, rozwiązanej siłą przez władze państwowe, Krucjaty Wstrzemięźliwości z lat 1957-60 (około 100 tys. dorosłych członków). Inicjatorem jednej i drugiej Krucjaty jest ks. F. Blachnicki, przyjaciel i współpracownik biskupa Karola Wojtyły, twórca ruchu oazowego, przez który przeszło około 1,5 miliona młodzieży polskiej. Krucjata działa już ponad 25 lat. Przeszło przez nią (w sensie udziału przynajmniej rocznego) setki tysięcy członków. Około stu tysięcy jest w niej obecnie, w tym kilkadziesiąt tysięcy na stałe, odnajdując w niej propozycję stylu życia.
Krucjata Wyzwolenia Człowieka jest inicjatywą wprost i radykalnie opartą na wartościach - na akcentowaniu godności osoby ludzkiej ("ziemi świętej" podbitej przez uzależnienie), jej wartości pobudzającej do solidarności międzyludzkiej oraz podkreślaniu Boga, jako Osoby ostatecznie wyzwalającej z lęku, uzależnień, zniewoleń. Z punktu widzenia systemu wartości jest to radykalny, chrześcijański personalizm wyrastający z oryginalnie interpretowanej Ewangelii. Akcentuje się tu wartość prawdy, wolności, miłości, przyjaźni, poświęcenia, doskonalenia się, ale w perspektywie potrzeb drugiego człowieka, a nie własnych. Elementem centralnym jest dobrowolna abstynencja od alkoholu, traktowana jako post (intencjonalne wyrzeczenie się) w celu wyjednania wolności osobom uzależnionym, zniewolonym. Metodą działania jest przełamywanie społecznych stereotypów i nacisków.
Prekursorski charakter Krucjaty zaskakuje, gdy zauważy się potrzeby młodego pokolenia (patrz reakcje po śmierci Jana Pawła II i klimat Światowych Dni Młodzieży). Widać to w strukturze Krucjaty na tle strategii profilaktycznych W. Hansena:

Nowoczesność tego projektu, z punktu widzenia nauk społecznych, jest oczywista. Ponadto i ewaluacja jest niemal automatyczna, bo jest nią samo trwanie ludzi w tym ruchu (nowi członkowie, stała obecność w życiu społecznym itd.)! Pozostaje zapytać: czy może on być uniwersalny (np. realizowany w szkołach), czy i czym się różni od modelu harcerskiego, jakie są przeszkody w jego wdrażaniu, jakie mogą być rozwinięcia tego projektu, jakiego wsparcia wymaga i od kogo?
Sądzę, że nadeszła pora do szerszego i odważniejszego wykorzystania tego rodzaju modelu w pracy profilaktycznej i widzę do tego niezbędne warunki.

*Streszczenie wykładu wygłoszonego na Seminarium Naukowym - V Profilaktyczne Spotkania Kazimierzowskie "Co dalej z polską profilaktyką - kontynuacja i zmiana", zorganizowanym przez PARPA w dniach 10-11 maja br. w Kazimierzu Dolnym.

Eleuteria nr 62, kwiecień - czerwiec 2005