|
|||
|
mgr Anna Dębska |
|||
|
|
|||
| Znajomość
rozwoju człowieka może pomóc zrozumieć, dlaczego zachowuje się on,
zmienia i rozwija tak, a nie inaczej. Pozwala również na rozpoznanie,
czy dane zachowanie jest właściwe dla danego okresu rozwojowego oraz
czy - i w jaki sposób - można stymulować dalszy rozwój. Człowiek
rozwija się równocześnie w kilku wymiarach. Arystoteles mówił o
triadzie rozwojowej - uwzględniał rozwój biologiczny, psychiczny i
społeczny. Warto jednak również zwrócić uwagę na rozwój duchowy. Zmiana
w jednym zakresie pociąga zmiany w innych. Rozwój człowieka - wprowadzenie Każda osoba zmienia się i rozwija - bo tak ma zapisane w genach, bo wymaga tego od niej środowisko, jak również sama tego chce, do tego dąży. Wszystkie czynniki odgrywają jakąś szczególną rolę, ale żaden z nich nie determinuje całego rozwoju. To, że ktoś ma zespół Downa nie oznacza, że nie ma dla niego przyszłości, że niewiele osiągnie. Obecnie mówi się o rozwoju człowieka przez całe życie. W każdym wieku ma on coś do osiągnięcia - może to być nauka mowy i samodzielnego poruszania się, ale też przystosowanie się do zapominania słów, faktów, bycia zależnym od innych. Każde kolejne osiągnięcie rozwojowe budzi oczekiwanie otoczenia na następne, np. gdy dziecko już umie sygnalizować potrzeby fizjologiczne, spodziewamy się, że wkrótce zacznie je samodzielnie (bez pomocy dorosłych) realizować. Może warto by zacząć właśnie od opisu poszczególnych faz rozwoju fizycznego człowieka - są one najbardziej widoczne i najłatwiej je rozpoznawać - niestety, w ramach tego artykułu nie da się ich opisać nawet pobieżnie, gdyż zbyt wiele dzieje się począwszy od zapłodnienia komórki jajowej, aż do naturalnej śmierci człowieka. Ciekawych odsyłam do skorzystania z wielu publikacji książkowych, jak i artykułów w internecie, przedstawiających szczegółowo cały rozwój i poszczególne jego fazy. W rozwoju prenatalnym człowieka wyróżnia się następujące fazy [1]: 1. Faza jajowa - od zapłodnienia do końca drugiego tygodnia: - komórka jajowa pozostaje praktycznie nie zmieniona pod względem wielkości z powodu braku zewnętrznego źródła pożywienia; - szybki rozwój wewnętrzny; - wszczepienie się w wewnętrzną ściankę macicy około 10 dnia po zapłodnieniu; - od tego momentu jajo staje się pasożytem. 2. Faza embrionalna - od końca drugiego tygo- wiek niemowlęcy: do końca 1 r.ż. - wiek poniemowlęcy: od 2 do 3 r.ż. - wiek przedszkolny: od 3-4 r.ż. - wiek szkolny: od 6-7 r.ż. - okres dorastania: od 10-12 r.ż. - wczesna dorosłość: od 18-20 r.ż. - środkowa dorosłość: od 30-35 r.ż. - późna dorosłość: od 60-65 r.ż.dnia do końca drugiego miesiąca: - wszystkie ważne cechy zewnętrzne i wewnętrzne zaczynają się rozwijać i funkcjonować; - narządy płciowe są dość dobrze rozwinięte, można już odróżnić płeć zarodka; - wzrost części głowowej jest proporcjonalnie znacznie szybszy w porównaniu z resztą ciała; - rozwijają się dodatkowe organy - łożysko, pępowina i worek owodniowy. 3. Faza płodowa - od końca drugiego miesiąca do porodu: - cechy wewnętrzne i zewnętrzne kontynuują proces wzrostu i rozwoju; - organy wewnętrzne w szóstym miesiącu przyjmują prawie taką pozycję jak u dorosłych; - ilość komórek nerwowych, istniejących już w trzecim tygodniu, szybko wzrasta w drugim, trzecim i czwartym miesiącu; - zdolność do życia zostaje osiągnięta w 7 lub 8 miesiącu; - aktywność płodu (np. kopanie, wiercenie się) rozpoczyna się pomiędzy 2 a 3 miesiącem. W rozwoju postprenatalnym wyróżnia się generalnie osiem faz: - wiek niemowlęcy: do końca 1 r.ż. - wiek poniemowlęcy: od 2 do 3 r.ż. - wiek przedszkolny: od 3-4 r.ż. - wiek szkolny: od 6-7 r.ż. - okres dorastania: od 10-12 r.ż. - wczesna dorosłość: od 18-20 r.ż. - środkowa dorosłość: od 30-35 r.ż. - późna dorosłość: od 60-65 r.ż. Różne źródła podają inne granice wiekowe poszczególnych faz. Dodatkowo każdy człowiek może się rozwijać trochę szybciej lub trochę wolniej. Dlatego te granice są umowne. Przy opisie rozwoju fizycznego pomocny będzie również podział alternatywny: 1) rozwój progresywny (do 25 r .ż.) charakteryzujący się przewagą procesów anabolicznych (wzrostowych) nad katabolicznymi (związanymi z rozkładem i zanikaniem komórek); 2) stabilizacja, czyli tzw. "pełnia życia" (od 20-25 r.ż. do 40-50 r.ż.) - względna równowaga procesów anabolicznych i katabolicznych; 3) starzenie się i starość (od około 50 r.ż.) - procesy kataboliczne przeważają nad anabolicznymi, masa tzw. tkanek aktywnych maleje, zmniejsza się zdolność adaptacji do nowych sytuacji. Jak widać z powyższego, biologicznie rozwijają się jedynie dzieci i młodzież, dlatego skupię się na tych okresach. Na początek ważne jest uzmysłowienie sobie, że dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego! Wykazuje wiele odrębnych cech morfologicznych i funkcjonalnych, specyficznych dla poszczególnych okresów rozwoju. Rozwój jest najbardziej intensywny zaraz po urodzeniu, a potem powoli zwalnia. Wiek niemowlęcy Bardzo intensywne zmiany jakie zachodzą w pierwszym roku życia dziecka są uwarunkowane dojrzewaniem struktur układu nerwowego i mięśniowego. Dziecko rośnie i z każdym dniem staje się coraz bardziej samodzielne. Wiele radości sprawia rodzicom fakt, że potrafi się samo podnosić, siadać czy stać. Coraz częściej zdarza się, że chwyta przedmioty i potrafi ich używać zgodnie z przeznaczeniem. Tempo tych zmian zależy od wielu czynników, jest też uwarunkowane różnicą płci, rasy, dziedzicznością, warunkami społecznymi oraz metodami wychowawczymi. Każdy człowiek jest indywidualnością, zatem nie da się sprawdzić za pomocą wiedzy "książkowej", czy sprawności, które nabywa, następują po sobie prawidłowo. Jeżeli jednak widać znaczne opóźnienia, ważna może się okazać rozmowa ze specjalistą [2]. Wiek poniemowlęcy Okres wczesnego dzieciństwa to czas, w którym dziecko powoli uniezależnia się od rodziców i ich opieki. Nabywa nowych umiejętności, lepszej sprawności motorycznej, poruszania się w pozycji pionowej. Zaczyna kopać i rzucać piłkę, podejmuje pierwsze próby jazdy na trzykołowym rowerze, biega, skacze, wchodzi po schodach. Tak jak w poprzednim etapie, są widoczne różnice między dziećmi oraz w długości trwania poszczególnych etapów rozwoju. Wszytko co jest w zasięgu wzroku staje się bardziej dostępne dzięki dostrojeniu ruchów do wielkości i kształtu przedmiotów. Dziecko w tym okresie chce dotknąć wszystkiego. Dzięki tym doświadczeniom zdobywa coraz lepszą sprawność manualną. W trzecim roku życia interesują je nowe formy aktywności: malowanie, rysowanie, lepienie z plasteliny. Zaczyna też opanowywać przestrzeń społeczną poprzez narzędzie komunikacji jakim jest język. Mowa umożliwia dokładniejsze wyrażanie własnych potrzeb i oczekiwań, wpływa też na zachowanie innych ludzi [3]. Wiek przedszkolny U dziecka w wieku od 3 do 7 lat zwiększają się wymiary i masa ciała. Budowa ciała staje się coraz bardziej smukła, mały człowiek nabiera bardziej proporcjonalnych kształtów. Jednak włókna mięśniowe są jeszcze bardzo wiotkie i cienkie oraz zawierają dużo wody, dlatego dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny, męczy je jednostajna pozycja i monotonny ruch. Jeżeli nie zapewnimy dziecku różnorodnych zajęć, tak by zmieniało pozycje, może bardzo łatwo wytworzyć się wadliwa postawa ciała. Dłoń pięciolatka jest coraz mocniejsza, dziecko zaczyna coraz lepiej rysować i manipulować drobnymi przedmiotami i narzędziami. Następuje doskonalenie ruchów takich jak bieg, skok, wspinanie się, pokonywanie przeszkód. Rozwój ruchowy staje się bardziej harmonijny. Dziewczynki wcześniej niż 3-4-letni chłopcy ubierają się i rozbierają przy niewielkiej pomocy dorosłego. Jeżeli dorośli nie wyręczają dziecka przy każdej okazji, ruchy dzieci 6-7-letnich stają się w pełni zautomatyzowane i sprawne [4]. Wiek szkolny W wieku szkolnym zmiany fizyczne u dzieci nie są aż tak wyraźne jak w poprzednich okresach. Dziecko rośnie 5-8 cm i przybiera około 3 kg rocznie. Poprzez zajęcia sportowe w szkole, jak i poza nią, następuje postęp w koordynacji mięśni, dzięki czemu dziecko szybciej się porusza, lepiej skacze i bezpieczniej jeździ na rowerze. Może już podejmować pierwsze kroki w uczeniu się gry na różnych instrumentach, gdyż zwiększa się znacznie koordynacja i precyzja małej motoryki. Coraz sprawniejsze wykonywanie drobnych ruchów pomaga precyzyjniej rysować i wycinać [5]. Wiek dorastania Dość gwałtowne zmiany w wyglądzie, pojawiające się około 10 roku życia, są zwykle dla młodego człowieka dużym zaskoczeniem. Nowe wymiary i proporcje, nieprzewidywalne reakcje organizmu, są często bardzo trudne do zaakceptowania. Ciało żyje własnym rytmem i często można usłyszeć od młodego człowieka: "mieszka we mnie obcy". Zwiększone wydzielanie hormonów powoduje zmiany w strukturze mięśni, tkanki tłuszczowej i kości. Proces ten w konsekwencji prowadzi do gotowości do dawania nowego życia. Nie wszystkie jednak części ciała uzyskują rozmiary dorosłego człowieka w tym samym czasie. Inaczej również, i w innym czasie, rozwijają się chłopcy niż dziewczęta. Zmiany związane między innymi z rozwojem serca czy płuc pokazują, jaką wytrzymałością i siłą dysponuje młody organizm. Po okresie dojrzewania siła, szybkość i wytrzymałość są u dziewcząt zdecydowanie niższe niż u chłopców [6]. [1] Na podstawie: http://www.sciaga.f2y.org/psy chologia/psychologia-rozwoju-czlowieka-okres-prenatalny.php [2]-[6] Brzezińska A. I. (red.), Psychologiczne portrety człowieka. Praktyczna psychologia rozwojowa, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk, 2005. |
|||
|
Eleuteria nr 85, 1/2011 |
| początek strony |